Poverty Reduction in India: A World Bank Perspective
UPSC Relevance
Prelims: Indian Economy (Poverty, Inclusive Growth, Demographics), Social Development.
Mains:
GS Paper 1: Indian Society (Poverty and Developmental issues).
GS Paper 2: Social Justice (Issues relating to poverty and hunger, Welfare schemes for vulnerable sections).
GS Paper 3: Indian Economy (Inclusive growth and issues arising from it), Economic Development.
Key Highlights of the News
Poverty Line Revision (ദാരിദ്ര്യരേഖ പുതുക്കി): ലോകബാങ്ക് (World Bank) അതിന്റെ ഏറ്റവും കുറഞ്ഞ ദാരിദ്ര്യരേഖ (poverty line) പ്രതിദിനം 3 ഡോളറായി ($3 per day) പുതുക്കി നിശ്ചയിച്ചു.
Sharp Decline in Poverty (ദാരിദ്ര്യത്തിൽ ഗണ്യമായ കുറവ്): ഈ പുതിയ മാനദണ്ഡം അനുസരിച്ച്, ഇന്ത്യയിലെ തീവ്ര ദാരിദ്ര്യം (extreme poverty) 2011-12 ലെ 27.1% ൽ നിന്ന് ഒരു ദശാബ്ദത്തിനുള്ളിൽ 5.3% ആയി കുത്തനെ കുറഞ്ഞു.
Poverty Rate in 2024 (2024-ലെ ദാരിദ്ര്യ നിരക്ക്): 2024-ൽ ഇന്ത്യയിലെ 5.44% ജനങ്ങൾ (ഏകദേശം 5.46 കോടി) പ്രതിദിനം 3 ഡോളറിൽ താഴെ വരുമാനത്തിൽ ജീവിക്കുന്നവരായിരുന്നു.
Different Poverty Levels (വിവിധ ദാരിദ്ര്യ നിലകൾ):
ഏറ്റവും തീവ്രമായ ദാരിദ്ര്യ നിരക്ക് (extreme poverty rate - $2.15 per day) 2011-12 ലെ 16.2% ൽ നിന്ന് 2022-23 ൽ 2.3% ആയി കുറഞ്ഞു.
താഴ്ന്ന ഇടത്തരം വരുമാനമുള്ള രാജ്യങ്ങളുടെ (lower middle-income country) ദാരിദ്ര്യരേഖ അനുസരിച്ചുള്ള നിരക്ക് 33.7 ശതമാനം പോയിന്റ് കുറഞ്ഞു.
Key Concepts Explained
World Bank Poverty Lines (ലോകബാങ്കിന്റെ ദാരിദ്ര്യരേഖകൾ):
ലോകബാങ്ക് രാജ്യങ്ങളെ വരുമാനത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ തരംതിരിക്കുകയും ഓരോ വിഭാഗത്തിനും വ്യത്യസ്ത ദാരിദ്ര്യരേഖകൾ നിശ്ചയിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
Extreme Poverty Line: പ്രതിദിനം $2.15-ൽ താഴെ വരുമാനമുള്ളവരെയാണ് ഈ വിഭാഗത്തിൽ പെടുത്തുന്നത്. ഇത് പ്രധാനമായും താഴ്ന്ന വരുമാനമുള്ള രാജ്യങ്ങൾക്കാണ് (low-income countries) ബാധകം.
Lower Middle-Income Country Line: പ്രതിദിനം $3.65.
Upper Middle-Income Country Line: പ്രതിദിനം $6.85.
ഈ ലേഖനത്തിൽ പരാമർശിച്ച $3 എന്നത്, ഇന്ത്യയുടെ പണപ്പെരുപ്പം കൂടി കണക്കിലെടുത്ത ഒരു പുതുക്കിയ മാനദണ്ഡമാണ്.
Purchasing Power Parity (PPP):
വിവിധ രാജ്യങ്ങളിലെ കറൻസികളുടെ യഥാർത്ഥ മൂല്യം താരതമ്യം ചെയ്യാനുള്ള ഒരു രീതിയാണിത്.
ഒരു നിശ്ചിത അളവ് സാധനങ്ങളും സേവനങ്ങളും വാങ്ങാൻ ഒരു രാജ്യത്ത് എത്ര പണം വേണം എന്ന് കണക്കാക്കിയാണ് ഇത് നിർണ്ണയിക്കുന്നത്. ഉദാഹരണത്തിന്, ഒരു ഡോളർ കൊണ്ട് അമേരിക്കയിൽ വാങ്ങാൻ കഴിയുന്ന അത്രയും സാധനങ്ങൾ ഇന്ത്യയിൽ വാങ്ങാൻ എത്ര രൂപ വേണം എന്നതാണ് PPP നിരക്ക്.
ദാരിദ്ര്യരേഖ പോലുള്ള അന്താരാഷ്ട്ര താരതമ്യങ്ങൾക്ക് സാധാരണയായി PPP അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള ഡോളർ മൂല്യമാണ് ഉപയോഗിക്കുന്നത്.
Poverty Estimation in India (ഇന്ത്യയിലെ ദാരിദ്ര്യ നിർണ്ണയം):
ഇന്ത്യയിൽ ദാരിദ്ര്യം അളക്കുന്നതിന് കാലാകാലങ്ങളിൽ വിവിധ കമ്മിറ്റികളെ നിയമിച്ചിട്ടുണ്ട്.
ടെണ്ടുൽക്കർ കമ്മിറ്റി (Tendulkar Committee): ഉപഭോഗച്ചെലവ് (consumption expenditure) അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് ഇവർ ദാരിദ്ര്യരേഖ നിശ്ചയിച്ചത്.
രംഗരാജൻ കമ്മിറ്റി (Rangarajan Committee): ടെണ്ടുൽക്കർ കമ്മിറ്റിയുടെ ശുപാർശകൾ പുനഃപരിശോധിക്കുകയും പുതിയ ദാരിദ്ര്യരേഖ നിർദ്ദേശിക്കുകയും ചെയ്തു.
ഇപ്പോൾ, ഇന്ത്യയുടെ ആസൂത്രണത്തിന്റെ ചുമതലയുള്ള NITI ആയോഗ്, ദാരിദ്ര്യം അളക്കാൻ ബഹുമുഖ ദാരിദ്ര്യ സൂചിക (Multidimensional Poverty Index - MPI) ഉപയോഗിക്കുന്നു. ഇത് വരുമാനം മാത്രം പരിഗണിക്കാതെ ആരോഗ്യം, വിദ്യാഭ്യാസം, ജീവിതനിലവാരം തുടങ്ങിയ വിവിധ ഘടകങ്ങൾ കൂടി കണക്കിലെടുക്കുന്നു.
Mains-Oriented Notes
ഇന്ത്യയിലെ ദാരിദ്ര്യ നിരക്കിൽ വന്ന ഗണ്യമായ കുറവ് രാജ്യത്തിന്റെ സാമ്പത്തിക വളർച്ചയുടെയും സർക്കാർ നടപ്പിലാക്കിയ വിവിധ ക്ഷേമ പദ്ധതികളുടെയും പ്രതിഫലനമാണ്.
Key Contributing Factors:
Economic Growth: ദ്രുതഗതിയിലുള്ള സാമ്പത്തിക വളർച്ച പുതിയ തൊഴിലവസരങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുകയും വരുമാനം വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു.
Targeted Welfare Schemes: ദേശീയ ഭക്ഷ്യസുരക്ഷാ നിയമം (National Food Security Act), മഹാത്മാഗാന്ധി ദേശീയ ഗ്രാമീണ തൊഴിലുറപ്പ് പദ്ധതി (MGNREGA), പ്രധാനമന്ത്രി കിസാൻ സമ്മാൻ നിധി (PM-KISAN), സൗജന്യ ഭവന, പാചകവാതക പദ്ധതികൾ എന്നിവ ദരിദ്രരുടെ ജീവിതനിലവാരം മെച്ചപ്പെടുത്തി.
Financial Inclusion: ജൻധൻ യോജന (Jan Dhan Yojana) പോലുള്ള പദ്ധതികളിലൂടെ ബാങ്കിംഗ് സേവനങ്ങൾ സാധാരണക്കാരിലേക്ക് എത്തിയത് സർക്കാരിന്റെ ധനസഹായങ്ങൾ നേരിട്ട് ഗുണഭോക്താക്കൾക്ക് ലഭിക്കാൻ (Direct Benefit Transfer - DBT) സഹായിച്ചു.
Pros (നേട്ടങ്ങൾ):
ദശലക്ഷക്കണക്കിന് ആളുകളെ ദാരിദ്രദ്ര്യത്തിൽ നിന്ന് കരകയറ്റാൻ സാധിച്ചത് വലിയൊരു നേട്ടമാണ്.
ഇത് ഇന്ത്യയുടെ മാനവ വികസന സൂചിക (Human Development Index) മെച്ചപ്പെടുത്താൻ സഹായിക്കും.
ആഗോളതലത്തിൽ ഇന്ത്യയുടെ പ്രതിച്ഛായ വർധിക്കുകയും സുസ്ഥിര വികസന ലക്ഷ്യങ്ങൾ (Sustainable Development Goals - SDG) കൈവരിക്കുന്നതിൽ രാജ്യം മുന്നേറുകയും ചെയ്യുന്നു.
Cons (വെല്ലുവിളികൾ):
Inequality (അസമത്വം): ദാരിദ്ര്യം കുറഞ്ഞെങ്കിലും, വരുമാനത്തിലും സമ്പത്തിലുമുള്ള അസമത്വം രാജ്യത്ത് വർധിച്ചുവരികയാണ്.
Multidimensional Poverty: പണത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള ദാരിദ്ര്യം കുറഞ്ഞാലും, പോഷകാഹാരക്കുറവ്, ആരോഗ്യ-വിദ്യാഭ്യാസ സൗകര്യങ്ങളുടെ അഭാവം തുടങ്ങിയ ബഹുമുഖ ദാരിദ്ര്യം ഇപ്പോഴും ഒരു വലിയ വെല്ലുവിളിയാണ്.
Vulnerability: ദാരിദ്ര്യരേഖയ്ക്ക് തൊട്ടുമുകളിൽ ജീവിക്കുന്ന ഒരു വലിയ വിഭാഗം ജനങ്ങൾ, ഏതെങ്കിലും സാമ്പത്തിക ആഘാതം (ഉദാ: അസുഖം, തൊഴിലില്ലായ്മ) ഉണ്ടായാൽ വീണ്ടും ദാരിദ്ര്യത്തിലേക്ക് വഴുതിവീഴാൻ സാധ്യതയുണ്ട്.
Balanced View / The Way Forward (സന്തുലിതമായ കാഴ്ചപ്പാട്):
ദാരിദ്ര്യം കുറക്കുന്നതിൽ ഇന്ത്യ കൈവരിച്ച നേട്ടങ്ങൾ അഭിനന്ദനാർഹമാണ്. എന്നാൽ, ഈ മുന്നേറ്റം സുസ്ഥിരമാണെന്ന് ഉറപ്പാക്കേണ്ടതുണ്ട്.
കേവലം ഉപഭോഗത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള ദാരിദ്ര്യ നിർണ്ണയത്തിൽ നിന്ന് മാറി, ബഹുമുഖ ദാരിദ്ര്യം (multidimensional poverty) ഇല്ലാതാക്കുന്നതിൽ കൂടുതൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കണം.
ഗുണമേന്മയുള്ള വിദ്യാഭ്യാസം, ആരോഗ്യ സംരക്ഷണം, തൊഴിലവസരങ്ങൾ എന്നിവ എല്ലാവർക്കും ലഭ്യമാക്കണം.
COMMENTS