President's Rule (Article 356): Constitutional Principles and Political Realities
UPSC Relevance
Prelims: Indian Polity and Governance (Emergency Provisions - Article 356, Centre-State Relations, Governor, Parliament).
Mains:
GS Paper 2: Polity and Governance ("Functions and responsibilities of the Union and the States, issues and challenges pertaining to the federal structure," "Appointment to various Constitutional posts, powers, functions and responsibilities of various Constitutional Bodies," "Separation of powers between various organs dispute redressal mechanisms and institutions").
Key Highlights of the News
Context (പശ്ചാത്തലം): 2025 ഫെബ്രുവരി മുതൽ രാഷ്ട്രപതി ഭരണത്തിൻ കീഴിലുള്ള (President's Rule) മണിപ്പൂരിൽ, ഒരു പുതിയ സർക്കാർ രൂപീകരിക്കണമെന്ന് ആവശ്യപ്പെട്ട് എംഎൽഎമാർ ഗവർണറെ കണ്ടു.
Constitutional Provision (ഭരണഘടനാ വ്യവസ്ഥ): ആർട്ടിക്കിൾ 356 (Article 356) പ്രകാരമാണ് ഒരു സംസ്ഥാനത്ത് രാഷ്ട്രപതി ഭരണം ഏർപ്പെടുത്തുന്നത്. ഭരണഘടനാപരമായ സംവിധാനം പരാജയപ്പെടുമ്പോൾ (failure of constitutional machinery) ഗവർണറുടെ റിപ്പോർട്ടിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിലോ അല്ലാതെയോ രാഷ്ട്രപതിക്ക് ഇത് പ്രഖ്യാപിക്കാം.
Historical Misuse (ചരിത്രപരമായ ദുരുപയോഗം): ഭരണഘടനയുടെ ശില്പിയായ ഡോ. ബി.ആർ. അംബേദ്കർ, ഈ വകുപ്പ് ഒരു 'നിർജ്ജീവമായ അക്ഷരമായി' (dead letter) തുടരുമെന്ന് ആഗ്രഹിച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ, ഭൂരിപക്ഷമുള്ള സംസ്ഥാന സർക്കാരുകളെ പിരിച്ചുവിടാൻ ഇത് പലതവണ ദുരുപയോഗം ചെയ്യപ്പെട്ടു.
Role of Judiciary (ജുഡീഷ്യറിയുടെ പങ്ക്): 1994-ലെ എസ്.ആർ. ബൊമ്മൈ കേസിലെ (S. R. Bommai case) സുപ്രീം കോടതി വിധി, ആർട്ടിക്കിൾ 356-ന്റെ ദുരുപയോഗം ഒരു പരിധി വരെ തടഞ്ഞു. രാഷ്ട്രപതി ഭരണം ഏർപ്പെടുത്തുന്നത് ജുഡീഷ്യൽ പുനഃപരിശോധനയ്ക്ക് (judicial review) വിധേയമാണെന്ന് കോടതി വിധിച്ചു.
Suspended Animation of Assembly (നിയമസഭയുടെ സസ്പെൻഷൻ): രാഷ്ട്രപതി ഭരണം പാർലമെന്റ് അംഗീകരിക്കുന്നത് വരെ നിയമസഭ പിരിച്ചുവിടാൻ പാടില്ലെന്നും, അതിനെ 'സസ്പെൻഡഡ് ആനിമേഷനിൽ' നിർത്താമെന്നും ബൊമ്മൈ കേസിൽ കോടതി വിധിച്ചു.
Current Situation in Manipur (മണിപ്പൂരിലെ നിലവിലെ അവസ്ഥ): മണിപ്പൂർ നിയമസഭയുടെ കാലാവധി 2027 മാർച്ചിൽ അവസാനിക്കാനിരിക്കെ, നിലവിൽ അത് സസ്പെൻഷനിലാണ്. ഭൂരിപക്ഷം തെളിയിക്കാൻ കഴിയുന്ന ഒരു സർക്കാരിനെ സ്ഥാപിക്കുന്നതാണ് ഉചിതമെന്ന് ലേഖകൻ വാദിക്കുന്നു.
Key Concepts Explained
President's Rule (Article 356):
ഒരു സംസ്ഥാനത്തെ ഭരണം ഭരണഘടന അനുസരിച്ച് മുന്നോട്ട് കൊണ്ടുപോകാൻ കഴിയില്ലെന്ന് രാഷ്ട്രപതിക്ക് ബോധ്യപ്പെട്ടാൽ, ആ സംസ്ഥാനത്തെ ഭരണം കേന്ദ്ര സർക്കാർ ഏറ്റെടുക്കുന്നതിനെയാണ് രാഷ്ട്രപതി ഭരണം എന്ന് പറയുന്നത്.
ഈ പ്രഖ്യാപനം രണ്ട് മാസത്തിനുള്ളിൽ പാർലമെന്റിന്റെ ഇരുസഭകളും സാധാരണ ഭൂരിപക്ഷത്തോടെ (simple majority) അംഗീകരിക്കണം.
അംഗീകാരം ലഭിച്ചാൽ, രാഷ്ട്രപതി ഭരണം ആറ് മാസത്തേക്ക് തുടരും. ഇത് പരമാവധി മൂന്ന് വർഷം വരെ നീട്ടാവുന്നതാണ്.
Article 365:
കേന്ദ്ര സർക്കാർ നൽകുന്ന നിർദ്ദേശങ്ങൾ പാലിക്കുന്നതിൽ ഒരു സംസ്ഥാന സർക്കാർ പരാജയപ്പെട്ടാൽ, ആ സംസ്ഥാനത്ത് ഭരണഘടനാപരമായ പ്രതിസന്ധിയുണ്ടെന്ന് കണക്കാക്കി രാഷ്ട്രപതി ഭരണം ഏർപ്പെടുത്താൻ ഈ വകുപ്പ് രാഷ്ട്രപതിക്ക് അധികാരം നൽകുന്നു.
S. R. Bommai Case (1994):
ആർട്ടിക്കിൾ 356-ന്റെ ഉപയോഗം സംബന്ധിച്ച ഒരു സുപ്രധാന വിധിയാണിത്.
പ്രധാന വിധിന്യായങ്ങൾ:
രാഷ്ട്രപതി ഭരണം ഏർപ്പെടുത്താനുള്ള അധികാരം അപൂർവ്വമായി മാത്രമേ ഉപയോഗിക്കാവൂ.
ഇത് ജുഡീഷ്യൽ പുനഃപരിശോധനയ്ക്ക് വിധേയമാണ്.
ഒരു സർക്കാരിന്റെ ഭൂരിപക്ഷം തെളിയിക്കേണ്ടത് നിയമസഭയുടെ തറയിലാണ് (floor of the Assembly), രാജ്ഭവനിലല്ല.
രാഷ്ട്രപതി ഭരണം പാർലമെന്റ് അംഗീകരിക്കുന്നത് വരെ നിയമസഭ പിരിച്ചുവിടരുത്.
Suspended Animation:
നിയമസഭയെ പിരിച്ചുവിടാതെ, അതിന്റെ പ്രവർത്തനം താൽക്കാലികമായി മരവിപ്പിക്കുന്ന അവസ്ഥയാണിത്. ഈ സമയത്ത് എംഎൽഎമാർക്ക് അവരുടെ പദവി നഷ്ടപ്പെടുന്നില്ല. എന്നാൽ, നിയമസഭയ്ക്ക് സമ്മേളിക്കാനോ നിയമങ്ങൾ പാസാക്കാനോ കഴിയില്ല.
Mains-Oriented Notes
Impact on Federalism:
ആർട്ടിക്കിൾ 356 ഇന്ത്യയുടെ ഫെഡറൽ ഘടനയെ (federal structure) സംബന്ധിച്ച് ഏറ്റവും വിവാദപരമായ ഒരു വകുപ്പാണ്.
കേന്ദ്രത്തിൽ ഭരണത്തിലിരിക്കുന്ന പാർട്ടി, പ്രതിപക്ഷ പാർട്ടികൾ ഭരിക്കുന്ന സംസ്ഥാന സർക്കാരുകളെ അസ്ഥിരപ്പെടുത്താൻ ഈ വകുപ്പ് പലപ്പോഴും ഒരു രാഷ്ട്രീയ ആയുധമായി (political tool) ഉപയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്.
ഇത് കേന്ദ്ര-സംസ്ഥാന ബന്ധങ്ങളിൽ (Centre-State relations) വിള്ളലുകൾ ഉണ്ടാക്കുകയും, സംസ്ഥാനങ്ങളുടെ സ്വയംഭരണാവകാശത്തെ ഹനിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
സർക്കാരിയ കമ്മീഷൻ (Sarkaria Commission), പുഞ്ചി കമ്മീഷൻ (Punchhi Commission) തുടങ്ങിയവ ആർട്ടിക്കിൾ 356-ന്റെ ദുരുപയോഗം തടയുന്നതിനുള്ള നിരവധി ശുപാർശകൾ നൽകിയിട്ടുണ്ട്.
Pros (of Article 356):
രാജ്യത്തിന്റെ ഐക്യവും അഖണ്ഡതയും (unity and integrity) സംരക്ഷിക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു അടിയന്തര വ്യവസ്ഥയായി ഭരണഘടനാ നിർമ്മാതാക്കൾ ഇതിനെ കണ്ടു.
ഒരു സംസ്ഥാനത്ത് ഭരണഘടനാപരമായ പ്രതിസന്ധി ഉണ്ടാകുമ്പോൾ, ക്രമസമാധാനം പുനഃസ്ഥാപിക്കാനും ഭരണ സ്തംഭനം ഒഴിവാക്കാനും ഇത് സഹായിക്കുന്നു.
Cons (Misuse and Challenges):
ജനാധിപത്യപരമായി തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട ഒരു സർക്കാരിനെ പിരിച്ചുവിടുന്നത് ജനാധിപത്യ വിരുദ്ധമാണ്.
രാഷ്ട്രീയ താൽപ്പര്യങ്ങൾക്കായി ഇത് വ്യാപകമായി ദുരുപയോഗം ചെയ്യപ്പെട്ടു.
ഇത് ഫെഡറലിസത്തിന്റെ അടിസ്ഥാന തത്വങ്ങൾക്ക് എതിരാണ്.
സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ രാഷ്ട്രീയ അസ്ഥിരത സൃഷ്ടിക്കാൻ ഇത് കാരണമായി.
Balanced View / The Way Forward (സന്തുലിതമായ കാഴ്ചപ്പാട്):
എസ്.ആർ. ബൊമ്മൈ കേസിലെ വിധിക്ക് ശേഷം ആർട്ടിക്കിൾ 356-ന്റെ ദുരുപയോഗം കുറഞ്ഞിട്ടുണ്ടെങ്കിലും, ആശങ്കകൾ ഇപ്പോഴും നിലനിൽക്കുന്നു.
ഈ വകുപ്പ്, ഡോ. അംബേദ്കർ ആഗ്രഹിച്ചതുപോലെ, മറ്റ് എല്ലാ മാർഗ്ഗങ്ങളും പരാജയപ്പെടുമ്പോൾ മാത്രം ഉപയോഗിക്കേണ്ട ഒരു അവസാന ആശ്രയമായി (last resort) കണക്കാക്കണം.
ഗവർണർമാരുടെ പങ്ക് നിഷ്പക്ഷവും ഭരണഘടനാപരവുമായിരിക്കണം. അവർ കേന്ദ്രത്തിന്റെ ഏജന്റുമാരായി പ്രവർത്തിക്കരുത്.
സർക്കാരിയ, പുഞ്ചി കമ്മീഷനുകളുടെ ശുപാർശകൾ നടപ്പിലാക്കുന്നത്, ഈ വകുപ്പിന്റെ ദുരുപയോഗം തടയാൻ സഹായിക്കും.
ആത്യന്തികമായി, രാഷ്ട്രീയ പക്വതയും ഭരണഘടനാ ധാർമ്മികതയും (constitutional morality) പാലിക്കുന്നതിലൂടെ മാത്രമേ ഈ പ്രശ്നത്തിന് ഒരു ശാശ്വത പരിഹാരം കാണാൻ സാധിക്കൂ.
COMMENTS