Farm Ponds: A Water Conservation Model for Rural India
UPSC Relevance
Prelims: Indian and World Geography (Water resources), Environment & Ecology (Conservation), Current events of national and international importance, Government Schemes.
Mains:
GS Paper 1: Geographical features and their location, changes in critical geographical features (including water-bodies).
GS Paper 3: Economy (Major crops cropping patterns in various parts of the country, issues related to farm subsidies), Infrastructure (Energy, Irrigation), Conservation, environmental pollution and degradation.
GS Paper 2: Governance ("Government policies and interventions for development in various sectors," "Role of civil society, NGOs").
Key Highlights of the News
The Initiative (സംരംഭം): രാജസ്ഥാനിലെ ജയ്പൂരിലുള്ള കുക്കാസ് ഗ്രാമത്തിൽ, ശാസ്ത്രീയമായി രൂപകൽപ്പന ചെയ്ത 50 ഫാം പോണ്ടുകൾ (farm ponds) നിർമ്മിച്ച് ഒരു നൂതന ജലസംരക്ഷണ മാതൃക നടപ്പിലാക്കി.
Conservation Potential (സംരക്ഷണ ശേഷി): ഈ പദ്ധതിക്ക് ഒരു മൺസൂൺ കാലത്ത് 10 കോടി ലിറ്റർ മഴവെള്ളം സംഭരിക്കാൻ ശേഷിയുണ്ട്.
Objective (ലക്ഷ്യം): ഭൂഗർഭജലത്തെ (groundwater) മാത്രം ആശ്രയിക്കുന്ന കർഷകർക്ക്, വർഷം മുഴുവൻ കൃഷിക്ക് ആവശ്യമായ ജലം ഉറപ്പാക്കുക.
Model (മാതൃക): ഓരോ കർഷകന്റെയും കൃഷിഭൂമിയുടെ 5% ഭാഗത്ത്, പ്ലാസ്റ്റിക് ലൈനിംഗോടു കൂടിയ 10 അടി താഴ്ചയുള്ള കുളങ്ങൾ നിർമ്മിക്കുന്നു. ഇത് മഴവെള്ളം സംഭരിക്കാൻ സഹായിക്കുന്നു.
Impact (പ്രത്യാഘാതം):
റാബി, ഖാരിഫ് വിളകൾക്ക് (rabi and kharif crops) വർഷം മുഴുവൻ ജലസേചനം സാധ്യമാക്കുന്നു.
കന്നുകാലി വളർത്തൽ, ഉയർന്ന മൂല്യമുള്ള ഹോർട്ടികൾച്ചർ വിളകൾ എന്നിവയിലേക്ക് മാറാൻ കർഷകരെ സഹായിക്കുന്നു.
ഭൂഗർഭജലം റീചാർജ് (groundwater recharge) ചെയ്യാനും ഇത് സഹായിക്കും.
Public-Private-Community Partnership (പൊതു-സ്വകാര്യ-സാമൂഹിക പങ്കാളിത്തം): ഐഐടി പൂർവ്വ വിദ്യാർത്ഥിയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ, ഒരു സ്വകാര്യ കമ്പനിയുടെ സാമ്പത്തിക സഹായത്തോടെ, പ്രാദേശിക കർഷകരുടെ പങ്കാളിത്തത്തോടെയാണ് ഈ പദ്ധതി നടപ്പിലാക്കുന്നത്.
Key Concepts Explained
Farm Pond (കാർഷിക കുളം):
കൃഷിഭൂമിയിൽ മഴവെള്ളം സംഭരിക്കുന്നതിനായി നിർമ്മിക്കുന്ന ചെറിയ കുളങ്ങളാണിത്.
മഴക്കാലത്ത് ഒഴുകിപ്പോകുന്ന വെള്ളം (surface runoff) സംഭരിച്ച്, മഴയില്ലാത്ത സമയങ്ങളിൽ കൃഷിക്ക് ഉപയോഗിക്കുക എന്നതാണ് ഇതിന്റെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം.
വരണ്ട പ്രദേശങ്ങളിൽ ജലസേചനത്തിനുള്ള ഒരു ചെലവ് കുറഞ്ഞതും ഫലപ്രദവുമായ മാർഗ്ഗമാണിത്.
Rainwater Harvesting (മഴവെള്ള സംഭരണം):
മഴവെള്ളം പാഴായി പോകാതെ ശേഖരിച്ച്, സംഭരിച്ച്, പിന്നീട് ഉപയോഗിക്കുന്ന പ്രക്രിയയാണിത്.
ഫാം പോണ്ടുകൾ ഒരുതരം മഴവെള്ള സംഭരണ രീതിയാണ്. ഇത് ഭൂഗർഭജലത്തിന്റെ അളവ് വർദ്ധിപ്പിക്കാനും സഹായിക്കുന്നു.
Groundwater Depletion (ഭൂഗർഭജല ശോഷണം):
ഭൂമിയിലേക്ക് റീചാർജ് ചെയ്യപ്പെടുന്നതിനേക്കാൾ കൂടുതൽ അളവിൽ വെള്ളം പമ്പ് ചെയ്ത് എടുക്കുമ്പോൾ ഭൂഗർഭജലത്തിന്റെ അളവ് കുറയുന്ന അവസ്ഥയാണിത്.
രാജസ്ഥാൻ, പഞ്ചാബ്, ഹരിയാന തുടങ്ങിയ സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ ഇതൊരു ഗുരുതരമായ പ്രശ്നമാണ്. അമിതമായ ജലസേചനമാണ് ഇതിന്റെ പ്രധാന കാരണം.
Mains-Oriented Notes
ഇന്ത്യയിലെ കാർഷിക മേഖല നേരിടുന്ന ഏറ്റവും വലിയ വെല്ലുവിളികളിലൊന്നാണ് ജലദൗർലഭ്യം. രാജ്യത്തെ 60 ശതമാനത്തോളം കൃഷിയും മഴയെ ആശ്രയിച്ചാണ് നടക്കുന്നത്.
കുക്കാസ് മാതൃക, പ്രധാനമന്ത്രി കൃഷി സിഞ്ചയീ യോജനയുടെ (Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana - PMKSY) 'പെർ ഡ്രോപ്പ്, മോർ ക്രോപ്പ്' (Per Drop, More Crop), അടൽ ഭൂജൽ യോജന (Atal Bhujal Yojana) തുടങ്ങിയ സർക്കാർ പദ്ധതികളുടെ ലക്ഷ്യങ്ങളുമായി യോജിച്ചുപോകുന്ന ഒന്നാണ്.
ഇത് ജലസംരക്ഷണത്തിൽ സമൂഹ പങ്കാളിത്തത്തിന്റെയും (community participation) സിവിൽ സൊസൈറ്റി സംഘടനകളുടെയും പ്രാധാന്യം വ്യക്തമാക്കുന്നു. സർക്കാരിന് മാത്രം പരിഹരിക്കാൻ കഴിയുന്ന ഒന്നല്ല ജലപ്രതിസന്ധി.
Pros (നേട്ടങ്ങൾ):
Water Security: കർഷകർക്ക് ജലസുരക്ഷ ഉറപ്പാക്കുന്നു, ഇത് അവരുടെ വരുമാനം വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു.
Sustainable Agriculture: ഭൂഗർഭജലത്തെ അമിതമായി ആശ്രയിക്കുന്നത് കുറയ്ക്കുന്നു. സുസ്ഥിരമായ കൃഷിരീതികൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നു.
Crop Diversification: വർഷം മുഴുവൻ വെള്ളം ലഭ്യമാകുന്നതോടെ, കർഷകർക്ക് നെല്ല്, ഗോതമ്പ് പോലുള്ള പരമ്പരാഗത വിളകൾക്ക് പുറമെ, പച്ചക്കറികളും പഴങ്ങളും പോലുള്ള ഉയർന്ന വില ലഭിക്കുന്ന വിളകളിലേക്ക് (high-value crops) മാറാൻ സാധിക്കുന്നു.
Decentralized Solution: ഇത് ഒരു വികേന്ദ്രീകൃത ജലസംരക്ഷണ മാതൃകയാണ്. പ്രാദേശിക സാഹചര്യങ്ങൾക്കനുസരിച്ച് ഇത് നടപ്പിലാക്കാൻ സാധിക്കും.
Cons (വെല്ലുവിളികൾ):
Initial Cost: ഫാം പോണ്ട് നിർമ്മിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രാരംഭ ചെലവ് ചെറുകിട കർഷകർക്ക് ഒരു ഭാരമായേക്കാം. ഇതിന് സർക്കാർ സഹായമോ, ബാങ്ക് വായ്പയോ, സ്വകാര്യ ഫണ്ടിംഗോ ആവശ്യമായി വരും.
Land Use: കൃഷിഭൂമിയുടെ ഒരു ഭാഗം (5%) കുളത്തിനായി മാറ്റിവെക്കേണ്ടി വരുന്നു.
Maintenance: കുളങ്ങളുടെ അറ്റകുറ്റപ്പണികൾ കൃത്യമായി ചെയ്തില്ലെങ്കിൽ, അതിന്റെ കാര്യക്ഷമത കുറയാൻ സാധ്യതയുണ്ട്.
Scalability: ഒരു ഗ്രാമത്തിൽ വിജയിച്ച മാതൃക, വലിയൊരു പ്രദേശത്തേക്ക് വ്യാപിപ്പിക്കുമ്പോൾ പല പ്രായോഗിക ബുദ്ധിമുട്ടുകളും ഉണ്ടാകാം.
Balanced View / The Way Forward (സന്തുലിതമായ കാഴ്ചപ്പാട്):
ഫാം പോണ്ടുകൾ ഇന്ത്യയിലെ ജലപ്രതിസന്ധിക്ക് ഒരു മികച്ച പരിഹാരമാണ്. എന്നാൽ, ഇത് ശാസ്ത്രീയമായ രീതിയിൽ നടപ്പിലാക്കണം.
ഓരോ പ്രദേശത്തെയും മണ്ണിന്റെ ഘടന, മഴയുടെ ലഭ്യത, ഭൂപ്രകൃതി എന്നിവ പഠിച്ച ശേഷം വേണം കുളങ്ങൾ രൂപകൽപ്പന ചെയ്യാൻ.
സർക്കാർ പദ്ധതികളായ PMKSY, MGNREGA എന്നിവയുമായി സംയോജിപ്പിച്ച് ഈ പദ്ധതി നടപ്പിലാക്കിയാൽ, നിർമ്മാണ ചെലവ് കുറയ്ക്കാനും, കൂടുതൽ കർഷകരിലേക്ക് എത്തിക്കാനും സാധിക്കും.
സാങ്കേതികവിദ്യ (ഉദാ: സാറ്റലൈറ്റ് ഇമേജറി) ഉപയോഗിച്ച് അനുയോജ്യമായ സ്ഥലങ്ങൾ കണ്ടെത്താനും, പദ്ധതിയുടെ പുരോഗതി നിരീക്ഷിക്കാനും സാധിക്കും.
ജലസംരക്ഷണത്തെ ഒരു ജനകീയ മുന്നേറ്റമാക്കി മാറ്റുന്നതിൽ കുക്കാസ് മാതൃക ഒരു മികച്ച പാഠമാണ്.
COMMENTS